تاريخچه پيدايش بورس در جهان

يونيك فاينانس دوشنبه ۲۱ اسفند ۹۶ | ۰۹:۳۴ ۴ بازديد

كلمه بورس هم مثل هر كلمه‌اي، داراي يك پيشينه‌ي تاريخي است. براي مثال واژه‌ي بانك از آنجا پديد آمد كه در اروپا افراد براي انجام مبادلات پولي خود روي نيمكت‌هاي ميدان‌هاي قديمي مي‌نشستند و پول‌هاي خود را مبادله مي‌كردند. از آنجا كه لغت "بنك" در زبان ايتاليايي به معني نيمكت است. بعدها مراكزي كه وظيفه‌ي انجام مبادلات پولي را بر عهده گرفتند به بانك معروف شدند.

به گفته اغلب كارشناسان، تاريخچه پيدايش واژه بورس هم به قرن پانزدهم ميلادي باز مي‌گردد. در آن زمان، بازرگانان و كسبه‌ي شهري به نام «بورُوژ»(Bruges) در شمال غربي بلژيك، در ميداني به نام «تِربورس»(TerBeurze) در مقابل خانه‌ي بزرگ‌زاده‌اي به نام «واندِر بورس» جمع مي‌شدند و خريد و فروش مي‌كردند.از آن تاريخ به بعد مكان‌هايي كه مردم در آنجا خريد و فروش مي‌كردنـد، به بورس معروف شدنـد.

در آن زمان، اين مكان‌ها از نظم و انضباط خاصي برخوردار نبود و هر كس مي‌توانست در آنجا به فعاليت‌ بپردازد، اما به مرور زمان و رفته‌رفته، نظم و انضباط خاصي در اين مكان‌ها حاكم شد؛ به نحوي كه پس از مدتي، فقط بازرگانان، صرافان و دلالان بودند كه اجازه داشتند در اين مكان‌ها خريد و فروش كنند. در گذر زمان، تالارهاي مسقف بورس شكل گرفت و بازرگانان كه تا پيش از آن، در هواي آزاد خريد و فروش مي‌كردند، براي خريد و فروش به اين تالارها مي‌رفتند. در بسياري از منابع علمي و تاريخي، زمان آغاز به كار تالارهاي مسقف بورس را به عنوان تاريخ رسمي تأسيس بورس در دنيا معرفي مي‌كنند، اگرچه همانطور كه گفتيم، پيشينه آن به قبل‌ از آن تاريخ و به قرن پانزدهم ميلادي برمي‌گردد.

اما بازرگانان در اين تالارهاي مسقف -كه به بورس معروف شدند- چه چيزي را داد و ستد مي‌كردند؟ براي توضيح در اين‌بـاره، ابتدا بايد مفهوم ديگري را توضيح دهيم؛ مفهومي به نام شركت سهامـي.

در زمان‌هاي گذشته، بازرگانان همواره به دنبال آن بودند تا ضرر و زيان‌هاي احتمالي ناشي از تجارت خود را كاهش دهند. شراكت، راهي بود كه مي‌توانست ريسك كسب و كار آنها را كاهش دهد؛ چون با شريك‌شدن چندين فرد در يك كسب و كار، سود و زيان‌هاي احتمالي آن كسب و كار بين شركا تقسيم مي‌شد. اين تجربه، به تدريج به تشكيل شركت‌هاي سهامي منجر شد. در اين شركت‌ها، هر يك از شركا به نسبت سهمي كه در شركت داشت، در منافع و يا ضررهاي احتمالي شركت سهيم مي‌شد.

اولين شركت سهامي با نام «ماسكُوِي» (Muscovy) در سال 1553 ميلادي، با مشاركت عده‌اي از تجار در روسيـه ايجـاد شد. گسترش مبادلات تجاري در جهان، نياز به سرمايه‌هاي بيشتـر و شركاي بيشتري را آشكار كرد. پيدا كردن شركاي متعدد براي سرمايه‌گذاري در يك كسب و كار، به مراكزي نياز داشت كه بتواند در واقع بين دارندگان سرمايه و متقاضيان سرمايه، ارتباط برقرار كند. اين مراكز، به نام «بورس» معروف شدند. شركت‌ها با فروش سهام خود در بورس، در واقع سرمايه‌گذاران و شركاي بيشتري را براي مشاركت در كسب و كار خود، پيدا مي‌كردند.

اولين بورس اوراق بهادار جهان در اوايل قرن هفدهم ميلادي در شهر «آمستردام» هلند تشكيل شد و كمپاني هند شرقي، اولين شركتي بود كه سهام خود را در آن عرضه كرد. فعاليت‌هاي مرتبط با بورس در شهر لندن از اوايل قرن هجدهم ميلادي و در قهوه‌خانه‌ها شروع شد. اين فعاليت‌ها در سال 1773 ميلادي و با خريد ساختمان مستقل توسط معامله‌گران وارد فصل جديدي شد. در نهايت در سوم مارس سال 1801 ميلادي، بورس لندن فعاليت رسمي خود را آغاز كرد.

اما بورس نيويورك به عنوان سومين بورس بزرگ در گستره تاريخ، فعاليت خود را چگونه آغاز كرد؟ در 17 مي 1792، 24 كارگزار بازار سهام در خيابان وال استريت نيويورك و زير درخت چناري دور هم جمع شدند و توافق‌نامه‌اي را امضا كردند كه به توافقنامه «درخت چنار» مشهور شد. آنها در 8 مارس 1817 با تنظيم اساسنامه شروع به كار بورس نيويورك را رسميت بخشيدند. با شروع فعاليت بورس‌هاي بزرگ جهان، به تدريج ساير كشورها نيز داراي بورس شدند تا آنجا كه امروز كمتر كشوري را مي‌توان يافت كه بورس نداشته باشد.

مطالعات اوليه درباره تأسيس بورس در ايران، به سال 1315هجري شمسي بر مي‌گردد. در اين سال، فردي بلژيكي به نام "ران لوترفِلد" پس از انجام مطالعات گسترده درباره‌ي تأسيس بورس در ايران، اساسنامه‌ي داخلي بورس را تهيه و به مسئولان ايراني ارائه كرد، اما با توجه به شرايط آن زمان و وقوع جنگ جهاني دوم، عملا موضوع بررسي و تأسيس بورس در ايران بيش از 25 سال به تأخير افتاد.

بالاخره در سال 1341، كميسيوني در وزارت بازرگاني و با حضور نمايندگان وزارت دارايي، وزارت بازرگاني و بانك توسعه‌ي صنعتي و معدني ايران تشكيل و موافقت‌‌نامه‌ اوليه تأسيس بورس سهام در اين كميسيون، تنظيم شد.

در اواخر همان سال يعني سال 41، هيأتـي از بورس بروكسل به سرپرستي دبيركل اين بورس براي مشاركت در راه‌اندازي بورس ايران، به كشورمان دعوت شدند و بالاخره پس از چهار سال، در سال 1345 قانون تشكيل بورس اوراق بهادار در مجلس تصويب و براي اجرا از سوي وزارت اقتصاد به بانك مركزي ابلاغ شد. حدود يك‌سال بعد از ابلاغ قانون تشكيل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن ماه سال 1346، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معادله بر روي سهام بانك توسعه‌ي صنعتي و معدني كه بزرگ‌ترين مجتمع واحدهاي توليدي و اقتصادي در آن تاريـخ به شمار مي‌رفت، به طور رسمـي فعاليت خود را آغاز كـرد.